अफगानिस्तानमा मानवीय प्रकोपको समाधान गरिँदै
चौधरीजी ।
काठमाडौं । ओआईसीले युद्धग्रस्त अफगानिस्तानमा देखा परिरहेको मानवीय संकटलाई रोक्नको लागि समाधान खोज्नको लागि डिसेम्बर १९ मा इस्लामाबादमा विदेश मन्त्रीहरूको असाधारण सत्रको आयोजना गरियो । छठ–राष्ट्रीय निकायको एक दिन लामो आपतकालीन सम्मेलनले अफ्गानिस्तानमा फैलिरहेको मानवीय र आर्थिक विपत्ति समाधान गर्न मानवीय ट्रस्ट कोष स्थापना गर्न सहमत भएको छ । अफगानिस्तानको संकट समाधान गर्न मानवीय कोष र खाद्य सुरक्षा कार्यक्रम स्थापना गर्न पनि सहमति भएको छ ।
कोषको व्यवस्थापन इस्लामिक डेभलपमेन्ट बैंकले गर्नेछ र आगामी मार्चदेखि सञ्चालनमा ल्याइनेछ । यसको तर्फबाट, पाकिस्तानले अमेरिका, चीन, रुस, युरोपेली संघ र संयुक्त राष्ट्र संघका प्रतिनिधिहरूको उपस्थिति सुनिश्चित गर्न प्रयास ग¥यो । अफगानिस्तानका चार करोड जनतामाथि भोक र भोकमरीको डर डमोकल्सको तरवार जस्तै झुण्डिएको छ ।
विडम्बना, चिसो जाडोले द्वन्द्वग्रस्त देशलाई पनि सताइरहेको छ । तसर्थ, ओआईसी बाहेक, बाँकी विश्व – विशेष गरी पश्चिम – अफगानिस्तानमा भोकमरी र भोकमरीबाट बच्न अफगानिस्तानलाई आवश्यक खाद्य वस्तुहरू आपूर्ति गरेर वार्तामा हिँड्नुपर्छ । काबुलमा तालिवानको पतन भएदेखि नै युद्धबाट थकित अफगानीहरूलाई आर्थिक सहयोग गर्न विभाजित विश्व समुदायलाई मनाउन पाकिस्तानलाई पीडा छ । यस सन्दर्भमा, पाकिस्तानको प्रारम्भिक प्रयासहरूले इँटाको पर्खालमा हिर्काए पनि, पछिल्ला केही देशहरूलाई अफगान जनताको लागि पैसा र खाना हतार गर्न मनाउनको लागि यसले ठूलो प्रगति गरेको छ ।
अफगानिस्तानको भूतपूर्व शासनको सबैभन्दा नजिकको सहयोगी भारतले अफगान जनतालाई भोक र भोकमरीको चपेटामा परेको देख्दा चकित पार्ने कुरा के छ । त
२००१ देखि २०२१ अगस्तको बीचमा बीचमा, नयाँ दिल्लीले अफगानिस्तानमा आफ्नो शक्ति स्थापित गर्न केवल चतुर र चतुर नीतिहरू अवलम्बन गरेको कुरा ‘ओपेन सेक्रट’ नै रह्यो ।
इस्लामाबादमा ओआईसीको मुटले यस तथ्यलाई संकेत गर्दछ कि अमेरिकाले साधारण अफगानहरूलाई समर्थन प्रदान गर्न चाहन्छ । वाशिंगटनले सम्भवतः साउदी अरेबियालाई पाकिस्तानसँग मिलेर अफगानिस्तानमा सम्मेलनको व्यवस्था गर्न उक्साएको थियो । केही प्राविधिक समस्याका कारण अमेरिका अफगानिस्तानको जम्मा भएको वित्तियको चोकहोल्ड खुकुलो बनाउन असक्षम र अनिच्छुक देखिन्छ ।
इस्लामावादमा भएको ओआईसीको बैठकले निकै महत्व बोकेको छ । यसले अफगानिस्तानमा ठूलो मानवीय प्रकोपको बारेमा निद्रामा परेको संसारलाई एक स्पष्ट कल पठाएको छ । केही देशहरूले आर्थिक रूपमा अफगानिस्तानको साथमा खडा हुने निर्णय गरेका छन् । भेलाले वास्तविक अफगान सरकारलाई आफ्नो गुनासोहरू विश्वमा मौखिक रूपमा प्रस्तुत गर्न मद्दत गरेको छ । धेरै राज्यहरू, विशेष गरी अफ्रिकी, अब अफगानिस्तानमा मानवीय संकटको गम्भीरता र तीव्रता महसुस गर्न आएका छन् । अमेरिकाले अफगानिस्तानमा १ ट्रिलियन डलरभन्दा बढी खर्च गरे पनि साम्राज्यहरूको चिहानको लागि दिगो अर्थतन्त्र निर्माण गर्न असफल भयो । आज, सबैभन्दा दबाबको मुद्दा काबुलको लागि तत्काल आर्थिक सहायता हो । अफगानिस्तानका जनतालाई नराम्रोसँग खानाको अभाव छ र लाखौं मानिसहरू चिसो जाडोको बीचमा आश्रयबाट वञ्चित छन् ।
नगदको अभाव र कडा प्रतिबन्धका कारण उनीहरू विश्वबाट खाद्यान्न आयात गर्न असमर्थ छन् । न त उनीहरूसँग भोकमरी र भोकबाट बच्न आफ्नो स्वदेशी स्रोतहरूमा बैंकिङ गर्ने व्यावहारिक रणनीति छ। ओआईसीले अफगानिस्तानको जम्मा भएको ९.५ अर्ब डलरको सम्पत्ति जारी गर्न अमेरिकालाई निर्देशन दिन सक्दैन । तर, यसले रकम अनलक गर्न र भरपर्दो तेस्रो पक्षमार्फत अफगानिस्तानका जनतामा खर्च गर्न अमेरिकालाई दबाब दिने उपाय खोज्न सक्छ । उनीहरूको तर्फबाट, छठ मुस्लिम देशहरूले तत्कालका लागि अफगान जनताका लागि खाद्य सामग्रीको आपूर्ति सुनिश्चित गर्नुपर्दछ ।
यसले अफगानिस्तानमा भोकमरीको आँधीमा अस्थायी शान्त ल्याउने सम्भावना छ। अफगानिस्तानलाई आर्थिक क्षेत्रमा आत्मनिर्भरता चाहिन्छ। एक पटक विश्वले चलिरहेको आर्थिक संकटको सामना गरिसकेपछि, यसले अफगान जनतालाई आवश्यक सीपहरू सिक्न मद्दत गर्नुपर्दछ ताकि उनीहरूले माछा पनि समात्न सक्छन्। अफगानिस्तानमा सधैं प्रभावकारी आर्थिक टोलीको अभाव छ । विश्व समुदायले काबुलमा नयाँ राजनीतिक व्यवस्थासँग मिलेर आदिवासी अफगानिस्तानको आर्थिक टोली तयार गर्न काम गर्नुपर्छ । पाकिस्तानको अनुभवबाट देखिएझैं आयातित टोलीले अफगान अर्थतन्त्रलाई जंगलबाट बाहिर ल्याउन सक्दैन ।
अफगानिस्तानले प्रतिगामी र प्रतिगामी शासन चलाउन सक्दैन। अफगान तालिबानहरूको काँधमा ठूलो जिम्मेवारी छ । उनीहरूले थप समावेशी राजनीतिक सेटअप अपनाउन आवश्यक छ, अन्य जातीय समूहहरूलाई ठूलो भनाइ दिँदै।तालिबानले अफगानिस्तानका युवाहरूलाई आधुनिक शिक्षा प्रदान नगरे आफ्नो खुट्टामा उभिन सक्दैन भन्ने तथ्यलाई तालिवानले बुझ्नुपर्छ । ढिलो होस्, अफगानिस्तान सरकारले आफ्ना जनतालाई आधुनिक शिक्षा दिनुपर्छ ताकि उनीहरू विश्वसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सकून् ।
अमेरिकाले अफगानिस्तानको जारी मानवीय संकटको जिम्मेवारीबाट आफूलाई मुक्त गर्न सक्दैन। यसले गम्भीरता देखाउनुपर्छ र साधारण अफगानीहरूको लागि सहयोगी हात उधारो दिनुपर्छ। यसले अफगान राजनीतिक संस्कृतिलाई मन नपर्ने कारणले आम अफगानिस्तानलाई दुःख दिनु हुँदैन।
वाशिंगटनले अफगानिस्तानको बैंकिङ प्रणालीलाई निरुत्साहित गर्ने सबै प्राविधिक समस्याहरू हटाउन युएनओसँग मिलेर काम गर्नुपर्छ। यसले अफगानिस्तानमा बसोबास गरिरहेका आफ्ना प्रियजनहरूलाई पैसा पठाउन ठूलो संख्यामा अफगान प्रवासीहरूलाई सक्षम बनाउनेछ ।
अमेरिकाले अफगानिस्तानको लुटिएको पैसा फिर्ता ल्याउने र अफगान जनतामा खर्च गर्ने उपाय खोज्नुपर्छ। काबुलस्थित रुसी दूतावासका अनुसार पूर्व राष्ट्रपति असरफ घानी चारवटा कार र नगदले भरिएको हेलिकप्टर लिएर देश छाडेका थिए ।
अंकल सामले विश्वमा राष्ट्र निर्माण र सामाजिक इन्जिनियरिङको नीति त्याग्नुपर्छ । यो नीति निराशाको प्रयोग सावित भएको छ । यो अव्यवस्थित नीतिले लिबिया, सिरिया, इराक र अफगानिस्तानमा प्रकोप निम्त्याएको छ ।
अमेरिकी वास्तविक राजनीतिले केही अरब र एशियाली देशहरूलाई चिनियाँ ब्यान्डवागनमा हाम फाल्न बाध्य बनाएको छ । यी युद्धहरूले विश्वमा वाशिंगटनको प्रतिष्ठा र शक्तिको मूल्यमा अमेरिकाको सैन्य औद्योगिक परिसरको भाग्य बढाएको छ ।
यदि अमेरिका एकमात्र महाशक्तिको रूपमा ड्राइभिङ सिटमा दृढताका साथ बस्ने सपनाको कदर गर्छ भने, उसले सौम्य दृष्टिकोण अपनाउनुपर्छ र आफ्ना सैन्य अभियान र प्रोक्सीहरूद्वारा कमजोर राज्यहरूलाई भग्नावशेषमा परिणत गर्नबाट अलग रहनुपर्छ । यो पक्षको लागि, ओआईसीले मुस्लिम संसारको लागि आफ्नो “उद्देश्यको चार्टर“ लाई पालना गर्नुपर्छ । दुर्भाग्यवश, पाकिस्तान र साउदी अरबले मात्र अफगानिस्तानका लागि आर्थिक प्याकेज घोषणा गरे; बाँकी सदस्य राष्ट्रहरूले गरेनन् । आज अफगानिस्तान चौराहामा उभिएको छ । मुस्लिम संसारले अफगानिस्तानलाई आशाजनक भविष्य प्रदान गर्नका लागि व्यापक रणनीति तयार गर्नुपर्छ ।
ओआईसीका विकासशील सदस्यहरूले अफगान विद्यार्थीहरूलाई छात्रवृत्ति प्रदान गर्नुपर्दछ र उनीहरूलाई आधुनिक लोकतान्त्रिक र आर्थिक उपकरणहरूले सुसज्जित गर्नुपर्छ । एक शिक्षित अफगान राष्ट्रले भविष्यमा आफ्नो बिरामी अर्थतन्त्र र पुरानो राजनीतिक संरचनाको शासन लिनेछ ।
विश्व समुदायले यो मनमा राख्नु पर्छ कि यो अफगानिस्तानको विपत्तिमा राजनीति गर्ने समय होइन; इस्लामिक स्टेट जस्ता आतंकवादी संगठनहरूले अफगानिस्तानको पतनको पूँजीकरण गरेर पाकिस्तान–अफगान क्षेत्रमा आतंकको शासन चलाउन सक्छन् । अन्तमा, अफगानिस्तानका जनतालाई तत्काल राहत उपलब्ध गराउन ओआईसी थप सक्रिय र बलियो हुनुपर्छ । यसले पश्चिमले तालिबानलाई आम अफगान जनताबाट अलग गर्नका लागि सबै माध्यम र प्रविधिहरू प्रयोग गर्नुपर्दछ ताकि उनीहरूले आउने दिनहरूमा कडा जाडो र भोकमरीको सामना गर्न नपरोस् ।
